Kandaki kırmızı kan hücrelerinin (eritrosit) içinde bulunan ve dokulara oksijen taşıyan hemoglobin konsantrasyonun erkeklerde 13.5 g/dl’nin, kadınlarda 11.5 g/dl’nin altına düşmesine anemi denmektedir. Erişkinde kanda bulunan kırmızı (eritrosit) ve beyaz (lökosit) kan hücrelerinin yapım yeri kemik iliğidir. Kemik iliğinde kan hücrelerinin normal bir şekilde yapılabilmesi için iliğin anatomik olarak normal yapıda olmasının yanı sıra; hemoglobin yapılması için gerekli olan demir, B12 vitamini, folik asit, B6 vitamini ve aminoasitlerin normal miktarlarda bulunması gerekir. Demir, B12 ve folik aside bu nedenle hematinik (kan yapıcı) faktörler adı verilir. Konuyla ilgili olarak İç Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Osman Erk’in görüşlerini aldık.
Soru 1: B12 vitamininin önemi nedir?
B12 vitamini beyin ve sinir sisteminin normal gelişimi için çok önemli bir bileşiktir. Ayrıca kan yapımı için de mutlaka B12 vitaminine ihtiyaç vardır. B12 vitamini folik asit ile birlikte kan hücrelerinde DNA yapımını sağlamaktadırlar. B12 vitamini sinir sisteminde hücreler arasında bilgi iletişimini sağlayan “asetilkolin” adı verilen nörotransmitterin üretimini sağlamakta, sinirlerin etrafını çevreleyen kılıfların duyarlılığını arttırmaktadır. Hücreler arası iletişim sağlanamadığında unutkanlık, demans, konsantrasyon bozukluğu, öğrenme güçlüğü ortaya çıkmaktadır. Sinir kılıflarının bozulması durumunda ise el ve ayaklarda uyuşukluk, karıncalanma ve huzursuzluk beklenen bozukluklardır.
Soru 2: Hangi besinlerde B12 vitamini vardır?
B12 vitamini insan vücudu tarafından sentez edilemez ve mutlaka dışarıdan besinlerle alınmak zorundadır. B12 vitamini bitkisel besinlerde değil sadece hayvansal ürünlerde bol miktarda mevcuttur. Hayvansal ürünlerde olup, bitkisel ürünlerde olmayan neredeyse tek besin unsuru B12 vitaminidir. B12 vitamini hayvanların barsağında bulunan bakteriler tarafında üretilmektedir. İnsan kalın barsağındaki bakteriler de B12 vitamini üretebilirler, fakat emilim yeri ince barsaklar olduğu için üretilen bu B12 vitamininden vücudun faydalanması mümkün değildir.
Soru 3: Mide hastalıkları B12 vitamini emilimini engeller mi?
Günlük B12 gereksinimi 1-2.5 mikrogramdır ve emilim yeri ince barsakların son bölümü olan ileumdur. B12 vitamininin vücuda yeterli miktarlarda alınması için mide sağlığının normal olması gerekmektedir. B12 vitamininin yeterli miktarlarda emilmesi için hayvansal ürünlerde bol miktarda B12 vitamini bulunması ve midede intrensek faktör (İF) denen bir glikoproteinin var olması gerekir. Midede İF eksikliğine yol açan kanser ve ülser gibi mide hastalıkları, proton pompa inhibitörleri denilen ve çok sık kullanılan ülser ilaçları B12 vitaminin emilimini engelleyerek B12 vitamini eksikliğine yol açmaktadır. Yine şeker hastalığı tedavisinde ve insülin direnci olan obezlerde sık kullanılan metformin gibi ilaçlar da kontrolsüz kullanıldıklarında B12 vitamini eksikliğine yol açmaktadırlar.
Soru 4: B12 vitamini eksikliğinin belirti ve bulguları nelerdir?
B12 vitamini eksikliği belirti ve bulguları 3 grupta toplanabilir.
- Anemi
- Glossit (dil yangısı)
- Beyin ve sinirlerde kronik harabiyet
Soru 5: B12 vitamini eksikliği nedenleri nelerdir?
- Besinsel eksiklik ve dengesizlik: Hiç hayvansal ürün tüketmeyen veganlarda (katı vejetaryen) eksiklik sıktır. Vejetaryen beslenenler süt, yoğurt, yumurta tükettikleri için onlarda B12 vitamin eksikliği görülmez. Bunun dışında genel olarak günümüz beslenme tarzı B12 vitamininden eksik besinlerden oluşmaktadır. Bisküvi, kraker, gofret, cips, şeker ve unlu gıdalar, tahıllar, kuru baklagiller B12 içermemektedir. Hayvansal ürünlerdeki B12 miktarı gıda ve hayvancılık sektöründeki sağlıksız gelişmeler nedeniyle giderek azalmaktadır.
- Mide hastalıkları: Mide kanseri, gastrit gibi hastalıklar, midenin ameliyatla çıkarılması.
- İnce barsak hastalıkları
- İlaçlar: Antiülser ilaçlar, metformin, kolşisin
Soru 6: B12 vitamin eksikliğinde tanı ve tedavi nasıl yapılır?
Tanı kanda basit olarak B12 vitamini düzeyinin ölçülmesi ile konur. B12 vitamini olmadan sağlıklı bir yaşam mümkün değildir. Vücut, B12 vitaminini gıdalarla almakta ve başta karaciğer olmak üzere organlarda depolamaktadır. Hiç alım olmadığı taktirde depolardaki bu B12 vitamini vücudu 2-4 yıl idare edebilir, daha sonra B12 vitamini eksikliği ortaya çıkacaktır. B12 vitamini hap olarak veya enjeksiyon (kas içi) şeklinde alınabilmektedir. Mide problemleri olanlarda bazen B12 vitamini eksikliği, demir eksikliğiyle birlikte olabilmektedir. B12 vitamini ile birlikte demir tedavisi bu tür vakalarda gereklidir. Enjeksiyon şeklinde tedaviye hastalar dramatik yanıt verirler ve kendilerini hemen çok iyi hissederler. B12 vitamini aynı zamanda metabolizmayı hızlandırır ve karbonhidrat yakımını uyarır.
Soru 7: B12 vitamini preparatları gereksiz yere kullanılıyor mu?
B12 vitamini preparatları gereksiz yere kullanılan, kullanımı suiistimal edilen ilaçlardandır. Bu preparatlar B12 vitamini düzeyleri normal kişilere bile önerilmektedir. “Beyni güçlendiriyor”, “bunamaya iyi geliyor”, “felçleri önlüyor” denilerek gereksiz yere kullanılan B12 preparatlarından sakınmak gerekir. Bu durum gereksiz ve sakıncalıdır.