Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre ağrı kesiciler ve antibiyotikler tüm dünya genelinde en sık kullanılan ve en fazla yan etkiye yol açan ilaçlardır. İstatistiklerin düzenli olarak tutulduğu Amerika’da her yıl ortalama 200 bin kişi ilaçların yan etkilerinden, hatalı ilaç kullanımından, gereksiz ameliyatlardan, hastane infeksiyonlarından ve hastanelerde önlenebilir diğer hastalıklardan dolayı hayatını kaybetmektedir. Bu ölümlerin en az yarısı ilaçların yan etkileri sonucu ortaya çıkmaktadır. Doğru tanı ve doğru tedavi prosedürlerine rağmen ilaçların beklenmeyen, istenmeyen ve zararlı yan etkileri ölümlere yol açmaktadır. Hasta, hasta yakını ve maalesef doktorlar tarafından en fazla suiistimal edilen ilaç grubu antibiyotiklerdir. Antibiyotikler ateş düşürücü ve ağrı kesici olarak sıkça kullanılmaktadır. Türkiye antibiyotik kullanımında Avrupa birincisidir ve yazılan her üç reçeteden birinde mutlaka antibiyotik bulunmaktadır. Aslında insan vücudunda özellikle deri ve barsaklarda trilyonlarca bakteri yer almaktadır. Bu dost bakteriler vücudu zararlı mikroorganizmalara karşı korudukları gibi başta vitamin, mineral, enzim, antioksidan ve antikanserojen bileşikler olmak üzere birçok yararlı maddeyi üretirler. Vücudun bağışıklık sisteminin zarar görmesi, bakterilerin yer değiştirmeleri ve daha yıkıcı hale gelmeleri ile infeksiyon hastalıkları oluşur.
Her ateş yüksekliğinde antibiyotik kullanılmalı mıdır?
İnfeksiyon hastalıkları genelde yüksek ateş ile seyreder. Ancak yine de ateş mutlaka infeksiyon belirtisi değildir. Bazı durumlarda (alkolikler, kortizon türü ilaç alanlar, böbrek yetersizliği olanlar, kanser hastaları, çok yaşlılar) infeksiyon olduğu halde ateş ortaya çıkmayabilir. Bazen de ateş infeksiyon değil kanser, romatizmal hastalık, alerjik reaksiyon belirtisidir. Antibiyotikler sadece bakterilere karşı etkili; mantar ve virüslere karşı etkili değildir. Bir infeksiyon hastalığıyla karşı karşıya olunduğunda etkenin bakteri mi? virüs mü? olduğunun ayırt edilmesi son derece önemlidir. Bu ayrım yeterli bilgi, tecrübe ve zamanı olan bir hekim tarafından gerekirse laboratuvar testlerinden de yardım alınarak doğru bir şekilde yapılabilir.
En sık gereksiz antibiyotik kullanımı hangi hastalıklarda görülmektedir?
Üst solunum yolu infeksiyonları ve ishaller en sık gereksiz antibiyotik kullanılan hastalıklardır. Üst solunum yolu infeksiyonları denildiğinde akut sinüzit, akut rinit (burun iltihabı), akut tonsillo-farenjit (ağız ve bademcik iltihabı), akut bronşit akla gelmelidir. Tüm bu akut hastalık durumlarında etken büyük çoğunlukla (%90) virüslerdir ve antibiyotik kullanımı gereksizdir. Akut ishal durumlarında en sık neden bakteri, toksin, virüs ve mantarlardır. Tifo, amipli ve basili dizanteri, kolera, tüberküloza bağlı ishaller dışında bakterilerle oluşan ishal durumlarında bile antibiyotik kullanımı gereksizdir. İshal tedavisinde kullanılan antibiyotiklerin en sık yan etkisi yine antibiyotiklere bağlı ishallerdir.
Her antibiyotik kullananda yan etki görülür mü?
Her antibiyotik kullananda tabi ki yan etki görülmez. Antibiyotiğin cinsi ve kullanan kişinin yapısına göre yan etkiler değişir. Antibiyotik kullanımının kurallara bağlı olması, hekim tarafından uygulanması, gerekli süre ve gerekli dozlarda kullanılması zorunludur.
Antibiyotiklerin en korkulan komplikasyonları nelerdir?
Anafilaksi ve anafilaktik şok antibiyotiklerin en korkulan komplikasyonlarından biridir. Antibiyotik kullanımından hemen sonra dakikalar içerisinde ortaya çıkan kaşıntı, kızarıklık, ürtiker, anjioödem gibi deri belirtileri ile birlikte nefes darlığı, tansiyon düşüklüğü, bazen bulantı, kusma, karın ağrısı gibi belirtilerle seyreder. Anafilaksi konusunda en çok korkulan antibiyotikler penisilin grubu antibiyotiklerdir. Ancak her antibiyotik böyle bir etkiye yol açabilir. Yine özellikle belirli bir grup antibiyotik (florokinolonlar) kalpte torsade de pointes adı verilen bir kalp çarpıntısı ve ardından kalp durması tablosuna yol açabilir. Diğer en çok korkulan komplikasyonlardan biri de pseudömembranöz enterokolit denilen kanlı ishal ile seyredebilen ince ve kalın barsak hastalığıdır.
Antibiyotiklerin en sık yan etkilere nelerdir?
Antibiyotiklerin vücutta bulunan her organa yan etkileri söz konusu olabilir. Antibiyotikler barsaklarımızda bulunan iyi bakterileri (probiyotik) ortadan kaldırarak dengeyi bozarlar ve ishale neden olurlar. Antibiyotiklerin bazıları özellikle karaciğer ve böbreklerde hasara yol açarak, karaciğer ve böbrek yetersizliğine neden olabilir. Karaciğerde enzim yüksekliklerine, akut hepatite, safra kesesinde taş ve çamur oluşumuna, hatta transplantasyon gerektiren akut karaciğer hasarına yol açabilirler. Antibiyotikler kan hücrelerinin yapım yeri olan kemik iliğine de toksik etkilidir. Bir doz antibiyotik dahi şekilli kan hücreleri olan eritrosit, lökosit ve trombositlerin yapımını bozabilir. Antibiyotik kullanımı sonrası süper infeksiyonlar örneğin kadınlarda mantar infeksiyonları sıktır.
Antibiyotiklerin nadir görülen fakat şaşırtıcı olan yan etkileri nelerdir?
Bazı grup antibiyotikler (özellikle florokinolonlar) depresyon, halüsinasyon, psikotik reaksiyon gibi yan etkilere sebep olabilirler. Gözde retina dekolmanı, tendon rüptürleri, periferik nöropatiler az bilinen ama şaşırtıcı yan etkilerdendir. Kol ve bacak sinirlerini tutan ağrı, yanma, karıncalanma, uyuşukluk, güçsüzlük gibi belirtilerle seyreden periferik nöropati tabloları dikkat çekicidir. Bazı antibiyotikler ise iç kulak ve duyu sinirlerini etkileyerek sağırlığa neden olabilirler. Alerjik deri döküntüleri, baş ağrısı, baş dönmesi, tat alamama, ağız ve göz kuruluğu diğer yan etkiler arasındadır.
Sık antibiyotik kullanımı uzun vadede hangi komplikasyonlara yol açabilir?
Özellikle çocukluk döneminde sık antibiyotik kullananlarda obezite, şeker hastalığı, kanser sıklığında artış, bağışıklık sisteminin bozulması gibi durumların sık olduğu bildirilmektedir. Antibiyotikler gerekli olduğu zamanlarda ve doktor gözetiminde uygulandığında yararlı olan ve hayat kurtaran ilaçlardır. Antibiyotikler ateş düşürücü ve ağrı kesici değillerdir.