Böbrekler normal metabolizma sonucu vücutta oluşan asidik karakterde atık maddeleri idrarla vücuttan uzaklaştırarak hayati görev yapan organlardır. Böbrekler olmadan yaşam düşünülemez. Böbrekler vücutta sıvı ve elektrolit dengesini, pH seviyesini düzenleyerek vücutta var olan bütün organların normal fonksiyon görmelerini sağlarlar. Böbrekler ayrıca D vitamini sentez ederek kalsiyum ve fosfor dengesini, kemik sağlığını devam ettirirler. Böbreklerden salınan eritropoetin adı verilen hormon benzeri madde kemik iliğinde kan hücrelerinin yapımını uyarır. Böbreklerin immün sistem ve normal cinsel sağlık üzerinde de önemli fonksiyonları vardır. Böylesine hayati önemi olan böbrek hastalıkları ile ilgili olan Prof. Dr. Osman Erk’in görüşlerini aldık.
SORU 1: Kronik böbrek yetersizliğinin sebepleri nelerdir?
Kronik böbrek yetersizliğinin en sık nedenleri şeker hastalığı ve hipertansiyondur. Bu iki hastalık kronik böbrek yetersizlikli hastaların yarısının sebebidir. Bu hastalıklar dışında glomerulonefrit adı verilen böbrek hastalığı, polikistik böbrek hastalığı, bazı romatizmal hastalıklar, ağrı kesici antiromatizmal ilaçların uzun süre kullanımı diğer nedenlerdir. Kronik böbrek yetersizliğinin %10’unun sebebi ise bilinemez ve en sık yaşlılarda ortaya çıkar.
SORU 2: Kronik böbrek yetersizliği yaygın bir hastalık mıdır?
Maalesef kronik böbrek yetersizliği günümüzde hem dünya ölçeğinde hem de ülkemizde çok sık karşılaşılan bir hastalık haline geldi. Böbrekler vücutta var olan diğer hastalıklardan, ilaçlardan, toksik maddelerden çok sık ve çok kolay etkilenen organlardır. Çok kolay etkilenmelerine rağmen böbrek yetersizliği uzun bir süreç izliyor ve geç teşhis konuluyor. Dünyada kronik böbrek yetersizliği sonucu böbrek transplantasyonu olan veya diyaliz tedavisi gören kişi sayısının 3 milyon civarında, Türkiye’de ise 100 bin civarında olduğu hesaplanıyor. Bu sayının her yıl %10 oranında artacağı ön görülüyor.
SORU 3: Kronik böbrek yetersizliğinin sıklığının giderek artmasının nedenleri nelerdir?
Kronik böbrek yetersizliğinin en sık nedenleri şeker hastalığı ve hipertansiyondur. Şeker hastalığı sıklığının, hipertansiyon sıklığının çok fazla artması, bu hastalıkların tedavilerinde yeterince başarı sağlanamaması böbrek yetersizliğini salgın bir hastalık konumuna getirmiştir. Bu iki hastalığı dışında vücutta genel olarak damar sağlığını bozan şişmanlık, sigara, kolesterol yüksekliği, aşırı tuz kullanımı gibi durumlar kalp-damar hastalıklarının yanı sıra böbrek yetersizliğini de kolaylaştırmaktadır. Çünkü bilindiği gibi böbrekler damarlanması ve kanlanması çok yoğun olan organlardır.
SORU 4: Böbrek yetersizliği ile şeker hastalığı arasındaki ilişki nedir?
Şeker hastalığı Türkiye dahil dünyanın hemen her ülkesinde kronik böbrek yetersizliğinin en sık nedenidir. Türkiye ve dünyada böbrek yetersizlikli hastaların 1/3’ü şeker hastasıdır. Şeker hastalarının %10-20 kadarında böbrek yetersizliği geliştiği bilinmektedir. Şeker hastalığı böbrek yetersizliği için çok önemli bir risk faktörüdür. Türkiye’de diyabet sıklığının %15’lere ulaştığı ve dünyanın diğer ülkelerinden de daha hızlı bir şekilde bu oranın artmakta olduğu bilinmektedir. Türkiye’de 10 milyon kadar şeker hastası olduğu düşünülünce, böbrek yetersizliği açısından riskin büyüklüğü ortaya çıkar. Bu nedenle şeker hastalığının erken tanınması, uygun şekelde tedavi edilmesi son derece önemlidir. Şeker hastalığı sadece insülin ve şeker ilaçları eksikliği değildir. Uygun tıbbi tedavi yanı sıra spor, diyet ve yaşam tarzının değiştirilmesi çok önemlidir.
SORU 5: Kronik böbrek yetersizliği ile hipertansiyon arasındaki ilişki nedir?
Hipertansiyon tüm dünya ölçeğinde önlenebilen ve tedavisi mümkün olan en sık ölüm nedenidir. Böbrek yetersizlikli hastaların yaklaşık 1/4’ü hipertansiyon hastalarıdır. Hipertansiyon böbrek yetersizliğinin şeker hastalığından sonraki en sık nedenidir. Tüm dünyada bir milyardan fazla hipertansiyon hastası vardır. Türkiye’de de hipertansiyon sıklığı %30-35 civarındadır. Hipertansiyon maalesef çok fazla önemsenmeyen, tedavisi uygun olarak yapılmayan bir hastalıktır. Hipertansiyon hastalığı da sadece tansiyon ilaçları eksikliği durumu değildir. Spor, tuzsuz diyet, stressiz yaşam, sigara ve alkolden uzak durulması gibi önlemleri olan bir hastalıktır.
SORU 6: Şeker ve hipertansiyon dışında diğer risk faktörleri nelerdir?
Şişmanlık (özellikle bel kalınlığı), insülin direnci, sigara ve alkol kullanımı, antiromatizmal ağrı kesicilerin uzun süreli kullanımı, sık sık idrar yol infeksiyonu geçirmek böbrek yetersizliği açısından risk faktörleridir.
SORU 7: Böbrek yetersizliğinden korunmak için neler yapılmalıdır?
Böbrek yetersizliği tanısı basit kan ve idrar tetkikleriyle rahatlıkla konulabilir. Erken teşhis, altta yatan şeker ve hipertansiyon gibi hastalıkların uygun bir şekilde tedavisi, diğer risk faktörlerinin ortadan kaldırılması son derece önemlidir. Uygun kan şekeri ve tansiyon değerlerinin yanı sıra obezitenin ortadan kaldırılması, sigaranın bırakılması, tuz alımının kısıtlanması, alkol içilmemesi, kolesterol yüksekliğinin önlenmesi ve egzersiz böbrek sağlığı için çok önemli unsurlardır.