Yaz mevsiminin bitmeye yüz tuttuğu; yeni eğitim, öğretim ve çalışma döneminin başlayacağı bugünlerde, bu yeni döneme sağlıklı, fit ve enerji dolu girmek için beslenme alışkanlıklarının yeniden gözden geçirilmesi gerekir. Konuyla ilgili olarak Prof. Dr. Osman ERK’in görüşlerini aldık.
SORU 1: Sağlık bir beslenme düzeninin ana unsurları nelerdir?
Canlı, taze ve mümkünse organik bitkisel ürünler (sebze, meyve ve kuruyemişler) tercih edilmelidir. Hayvansal ürünler (et, süt, peynir, tereyağı, krema, dondurma, yumurta, balık) bitkisel gıdaları tamamlayıcı olarak kısıtlı miktarlarda tüketilmelidir. Doğada bulunmayan, fabrika ve tezgahlarda üretilen, işlenmiş, bol miktarda rafine karbonhidrat içeren (beyaz ekmek, beyaz pirinç, makarna, çörek, pasta vs.) besinler lif, fitobesin, vitamin, mineral ve antioksidanlarını kaybederek bol kalorili, besin değeri düşük yiyecekler haline gelirler. Bu tür yiyeceklerden uzak durulmalıdır.
SORU 2: Rafine karbonhidratların ne tür zararları vardır?
Lif ve minerallerden yoksun olan bu tür yiyeceklerin glisemik indeksi ve glisemik yükü yüksektir. Pankreastan hızla insülin salgılanır, kan şekeri düşer ve insan tekrar yemek yeme ihtiyacı hisseder. Bu tür beslenme zaman içinde vücutta yağlanmaya yol açar, insülin direnci gelişir ve sonuçta tip II diabetes mellitus (DM) ortaya çıkar. Bu tür işlenmiş gıdalar yendiğinde gerçek sebze ve meyveler yenmez; fitobesin, mineral ve vitaminlerden yoksun bir beslenme şekli oluşur. Beyaz ekmek, beyaz pirinç, makarna gibi yiyecekler tatlı sayılmalıdır. Rafine karbonhidratlar diyetten çıkarılırsa kilo verilir ve sağlıklı olunur.
SORU 3: Rafine karbonhidratlar hangi hastalıklara yol açar?
- Ani ölüm, 2. Erken ölüm, 3. İnsülin direnci ve obezite, 4. Tip II DM, 5. Safra kesesi taşı, 6. Tiroit hastalıkları, guatr, 7. Koroner kalp hastalığı, 8. Kanser (ağız, mide, kolon, göğüs), 9. Akciğer hastalıkları, 10. Erken yaşlanma
SORU 4: Rafine karbonhidratlar yerine ne tercih edilmelidir?
Eğer ekmek ve makarna mutlaka yenilecekse tam tahıllardan yapılmış olanlar tercih edilmelidir. Tam tahıllar lif, mineral, vitamin, fitobesin ve E vitaminden zengindir. Bir yiyecek ne kadar doğal ise o kadar sağlıklıdır, ne kadar işlenmiş ise o kadar sağlıksızdır. Bu besinin rafine edilmesi onun besin değerini düşürür. Buğday işlenip beyaz una dönüştürüldüğünde lif, vitamin ve minerallerinin %80’ini kaybeder. Besin değeri düşük ve liften yoksun gıdalar iştah merkezini baskılayamaz. Rafine yiyecekler (yağ ve şekerden zengin) ve hayvansal ürünlerden oluşan bir diyet sağlıksızdır, obeziteye yol açar.
SORU 5: Meyve suları tercih edilmeli midir?
Günümüz toplumunun beslenmesinde önemli yeri olan özellikle çocukların tükettiği meyve suları glisemik indeksi ve glisemik yükü yüksek; gerçek besinlerden fakir; obezite ve kalp hastalıklarına yol açabilen gıdalardır. Meyveler antioksidanlardan, lif, vitamin ve minerallerden çok zengindir, bu faydalı bileşikler meyvelerin kabuk ve etli kısımlarında yer almaktadır. Meyve suyu sıkıldıktan sonra bu kısımlar atıldığı için meyve suyu kutularında vitamin, lif, mineral ve anti oksidanlar çok azdır. Taze sıkılmış meyve suları nispeten daha fazla mineral ve vitamin içermesine rağmen, lif içermedikleri ve şeker oranları çok yüksek olduğu için tercih edilmemeli, ölçülü kullanılmalıdırlar.
SORU 6: İşlenmiş, rafine gıdalar sağlıklı mıdır?
İşlenmiş gıdalar hem gerçek besin içermezler hem de vücudu yorarlar. Bu işlenmiş gıdaların sindirim ve emilimi için vücut depolarında bulunan mineral, enzim ve fitobesinler kullanılır. Bu tür yiyecekler hem gerçek besinden yoksundurlar hem de vücutta var olan besinlerin harcanmasına yol açarlar. Doğal bitkiler karbon hidrattan zengindir ama aynı zamanda protein ve yağ da içerirler. Rafine olan ve rafine olmayan karbonhidratlar ayrı kefeye konmamalıdır. Taze sebze, meyve, tam tahıl ve kuru baklagillerden oluşan bir diyette %15 kadar sağlıklı yağ vardır, insülin direnci ortaya çıkmaz ve kilo verilir. İşlenmemiş, doğal karbonhidratlardan oluşan bir diyet, yağlı, işlenmiş ve hayvansal gıdalara göre daha fazla lif ve daha az kalori içerir. Karbonhidrattan zengin sebze ve meyveler sanılanın aksine daha az kalori içerirler. Lif ve besin zenginidirler.
SORU 7: Gerçek, canlı sağlıklı besinler nelerdir?
Sebze, meyve, tam tahıllar, kuru baklagiller, tohumlar ve kuruyemişler organik olarak üretilmiş, taze ise gerçek gıdalardır. Gerçek gıda doğada var olduğu gibi olan, doğal ve işlem görmemiş besinlerdir. Batı toplumlarında günlük kalorinin %90 kadarı hayvansal ürünler, işlenmiş yağ ve rafine karbonhidratlardan sağlanmaktadır. Tüketilen sebze ve meyvelerin miktarı ve çeşitliliği ne kadar fazla olursa kanser ve kalp hastalıklarına karşı o kadar fayda sağlanmış olur. En renkli ve parlak sebze ve meyveler en fazla antiaging ve antikanserojen fitokimyasallar içerir. Sebze, meyve, tam tahıllar en sağlıklı besinlerdir ve esas olarak karbonhidratlardan oluşur. En az kalori ile doymaya sağlayan yiyecekler yeşil sebze ve baklagillerdir.
SORU 8: Hayvansal besinler niye ölçülü miktarda tüketilmelidir?
Son günlerde yeni bir kitabın çıktığı ve hayvansal ürünlerin bol miktarda tüketilmesinin son derece yararlı olduğuna dair görüşler mevcut. Yeni bir kitabın çıkması o konuda son sözlerin söylendiği anlamına gelmez. Hayvansal ürünler organik olmak şartıyla ölçülü miktarda tüketilmelidir. Hayvansal ürünler gözle görülsün görülmesin bol miktarda yağ içerirler. Hayvansal ürünlerdeki yağ dokusu tarım ilaçlarını, kullanılan hormon ve antibiyotikleri ve endüstriyel toksinleri bir mıknatıs gibi çekebilir. Doğada serbestçe dolaşan, özgür, organik beslenen hayvanların et ve diğer ürünleri rahatlıkla tüketilebilir.