Yetersiz tiroid hormonu üretimine bağlı olarak ortaya ikan tabloya hipotiroidi denir, hipotiroidi pek çok değişik edenle ortaya çıkabilir, hipotiroidinin ortaya çıkış yaşı, klinik tabloyu büyük ölçüde belirler. Çocukluk çağında ortaya çıkan hipotiroidi ile yetişkin hipotiroidisi arasındaki en önemli fark, çocuk hipotiroidisinde boy kısalığı ve zeka geriliğinin olmasıdır. Doğumdan hemen sonra ilk 10 gün içinde TSH ve tiroid hormonlarının ölçülmesi ile bebeklerde rahatlıkla tanı konabilir.
Erişkin Hipotiroidisi
Erişkin hipotiroidileri sessiz e sinsi başlangıcıdır. Orta ve ileri yaşlarda ortaya çıkan hipotiroidilerin en sık nedeni Hashimoto tiroiditi ve üriner tiroid atrofisidir. Bu iki hastalık otoimmün olarak kabul edilen hastalıklardır. Yani vücudun bağışıklık sistemi, tiroid bezinin bazı yapı taşlarım yabancı veya düşman gibi algılayarak antikorlar üretir ve tiroid bezi harabiyeti ortaya çıkar, vücutta böylesine yanlış ve aşın bir duyarlılığın ortaya çıkışı besin alerjilerinden, sızıntılı bağırsak sendromunda kadar pek çok nedenle izah edilmeye çalışılmaktadır. Hipertiroidi tedavisinde kullanılan ilaçlar ve radyoaktif iyot tedavisi hipotiroidiye yol açabilmektedir. Ülkemizde hipotiroidinin en sık ve kalıcı nedenlerinden biri gereksiz yere yapılan tiroid ameliyattandır. Hashimoto tiroiditi, iyot eksikliği, enzim eksiklikleri ve guatrojenler nedeni ile ortaya çıkan guatr vakalarının opere edilmesi ve operasyon sonrası tiroid hormon tedavisi yapılmaması hem guatr hem de hipotiroidiye yol açmaktadır. Tiroid hormon ilaçları aç kamına alınmalıdır. Başka ilaçlarla özellikle kalsiyum ve demir içeren vitaminlerle, bol posalı diyetle tiroid hormon ilacı kullanılmamalıdır, emilim azalır. Ayrıca yine sık kullanılan ülser ilaçlan da tiroid hormon ilaçlarının emilimini azaltabilir.
Hashimoto Tiroiditi (Kronik Tiroidit)
Tiroid oto-antikorlarına bağlı olarak ortaya çıkan tir kronik tiroid hastalığıdır. 0-50 yaş arasındaki kadınlarda oldukça sık olan bir hastalıktır, ürkeklerde seyrek olarak rastlanılmaktadır. Vücudun bağışıklık sistemi, tiroid lokusu içinde bulunan tiroglobulin ve peroksidaz enzimlerini yabancı ve düşman gibi algılayarak onlara karşı antikorlar üretir. 8u antikorlar tiroid dokusunu harap eder ve sonuçta kalıcı bir hipotiroidi hali ortaya çıkar. Hipotiroidi belirti ve bulguları olan bir kişide tiroid hormonlarının ölçümü, tiroid oto-antikorlarının (antiTG, antiTPO) tayini, TSH ölçümü ve gerekirse ince iğne aspirasyon biyopsisi ile tanı rahatlıkla konabilir. Tedavide tiroid hormonlarının verilmesi, iyotlu tuz kullanılmaması ve cerrahi operasyondan kaçınmak önemlidir. İnsanların korktuğu bir hastalık olmasına rağmen, kronik seyirli ve selim bir hastalıktır.
Basedow-Graves Hastalığı
Hipertiroidinin en yaygın formudur, otoimmün bir hastalıktır. Tıpkı Hashimoto tiroiditinde olduğu gibi tiroid dokusunun yapıtaşlarına karşı vücudun geliştirdiği oto-antikorlara bağlı olarak ortaya çıkar. Tiroid bezindeki TSH reseptörlerine (alıcı) karşı ortaya çıkan tiroid uyarıcı (TSİ) antikorlar sonucu gelişir. Hipertiroid belirtileri yanı sıra, diffüz guatr, göz belirtileri ön plandadır.
Toksik Adenom
Genellikle tiroidde otonom çalışan tek bir nodül vardır. Hipertiroidi belirtileri ile birliktedir. Tiroid sintigramında nodülün radyoaktif maddeyi (Teknesyum 99) tuttuğu, diğer bölgelerin boş olduğu gözlenir.
Toksik Multinodüler Guatr
Kadın ve yaşlılarda sık görülür. Türkiye gibi endemik guatr ülkelerinde sık görülen bir hipertiroidi nedenidir. İyot eksikliği ve/veya aşın guatrojenler sonucu tiroid bezi büyür ve zamanla nodülleşir. Bu nodüllerin otonomi kazanması sonrası tablo gelişir. Teşhiste tiroid hormonlarının ve TSH’nın tayini ve tiroid sintigrafisi yardımcıdır.
Hipertiroidi
Tiroid bezinin aşırı hormon salgılaması ve kanda tiroid hormonlarının artmasına hipertiroidi denilir. Sık rastlanan hipertiroidi durumları Basedow-Graves hastalığı, toksik multinodüler guatr, toksik adenom ve iyoda bağlı hipertiroidi (Iod Basedow)’dir. Gereksiz ve aşın tiroid hormonu verilmesi ve subakut tiroidit diğer daha seyrek görülen hipertiroidi nedenleridir. Tiroid hormon ilaçlan zayıflamak amacı ile sık olarak kullanılmaktadır. Bu durum sağlığa zararlıdır.
Tiroid Nodülleri Kanserleşir mi?
Tiroid nodüllerinin kanser olup olmadığı önemli bir sorundur. Tiroid kanserleri için belirtenmiş risk faktörleri vardır. Baş ve boyun bölgesine, göğse radyoterapi (ışın tedavisi) uygulanmış olması; nodülün erkekte, çocukta veya genç erişkin yaşta ortaya çıkması; nodülün ses kısıklığı ve komşu bölgelerde lenfadenopatilerle (beze) birlikte ortaya çıkması kanser riskini arttırır. Nodülün büyüklüğü önemlidir, 2 cm’den büyük nodüllerin dikkatli bir şekilde incelenmesi ve kanser olmadığının mutlaka gösterilmesi gerekir. 2 cm’den küçük nodüller komşu bölgelerde bezelerle birlikte ise, sert ise ve çevre dokulara yapışıklık gösteriyor ise yine risklidir ve gerekirse cerrahi olarak çıkarılmalıdır. Tiroid nodüllerinin incelenmesinde tiroid sintigrafisi önemlidir. Tiroid sintigrafisinde sıcak görünen nodüllerin kanser olmadığı söylenebilir. Nodül soğuk ise (radyoaktif madde tutmamış) kist veya kanser olabilir. Nodüllerin değerlendirilmesinde tiroid ultrasonografisi gereklidir. Tecrübeli bir radyoloğun yapacağı ultrasonografik tetkik önemlidir. Nodülün ultrasonografik özelliklerine göre gerekirse ince iğne aspirasyon biyopsisi yapılmalıdır. Negatif sonuç ortaya çıkarsa ve şüphe devam ederse işlem 6 ay sonra tekrarlanmalıdır.
Tiroid Sağlığı İçin Beslenme
Endokrin sistem bir bütündür ve tiroid bezi bu sistem içinde yer alır ve oldukça hassas bir organdır. Tiroid bezi, beyinde yer alan hipotalamus ve hipofiz bölgelerinin kontrolü altındadır. Tiroid bezinde tiroid hormonlarının sentezi ve kana verilmesi için birçok enzimin normal aktivite göstermesi gerekir. Yine yeterli tiroid hormonu için tirozin aminoasidi ve iyoda mutlaka ihtiyaç vardır. Tiroid hormonları, diğer endokrin hormonları etkilediği gibi, diğer endokrin hormonlar da tiroid fonksiyonlarını ve sağlığını direkt olarak etkilemektedir. Örneğin kortizol ve insülin hormonları tiroid hormonlarını değişik aşamalarda etkileme potansiyeline sahiptir. İyot ve tirozinden sonra tiroid sağlığı için vazgeçilmez besin maddeleri selenyum ve çinkodur. Selenyum ve çinko; tiroid hormon yapımında yer alan enzimleri ve T4 hormonunu dokularda T3 hormonuna dönüştüren enzimleri aktif hale getirerek önemli işlev görürler. Yine çinko, hipofizden TRH hormonunun salınımına yardımcı olmaktadır. Selenyum aynı zamanda antioksidan bir bileşiktir. Günde 60-75 mikrogram selenyum alınması uygun olur. E vitamini selenyumu aktive ettiği için birlikte alınmaları tiroid sağlığı için önemlidir. Bir dilim tam buğday ekmeği 10 mikrogram selenyum sağlar.
Tiroid Sağlığı İçin Gerekli Olan Besinler
İyot
- Yağlı balıklar
Tirozin
- Proteinden zengin besinler
Omega 3
- Yağlı balıklar, yeşil yapraklı sebzeler, keten tohumu, ceviz, omega 3’ten zengin yumurta
Tekli Doymamış Yağ Asitleri
- Zeytin, avokado
Selenyum
- Ceviz, et, sakatatlar, balık, kabuklu deniz ürünleri, süt ürünleri, yumurta, ay çekirdeği, mantar, susam, sebze ve meyveler
Çinko
- Badem, istiridye, yengeç, tavuk eti, hindi eti, peynir, balık, patates, kuruyemişler, tam tahıl, kuru fasulye, lahana
Sebze ve Meyveler (Antioksidan, Vitamin, Mineral ve Fitobesinler)
- Dereotu, yeşil yapraklı sebzeler
Guatrojenler
- Karalahana, turp, Brüksel lahanası, karnabahar, kırmızıturp, şalgam
Kafein
- Kahve, çay, çikolata, meşrubat
Çevresel Toksinler, Ağır Metaller
- Flüor, klor, cıva ve diğerleri
- Sigara
- Soya (soyadan elde edilen ve menopoz tedavisinde kullanılan isoflovan hipotiroidiye neden olabilir).
- Basit karbonhidratlar
- Alkol
- Yapay tatlandırıcılar
Tiroid Sağlığını Bozan Etkenler
Guatrojen etkiye sahip turpgillerden karalahana, brokoli, turp, Brüksel lahanası, lahana, şalgam, kırmızıturp, karnabahar az tüketilmelidir. Bu besinlerin içinde bulunan ve tiroidi olumsuz etkileyen izotiyosiyanatların etkisi bu besinleri pişirmekle azalabilir. Sigara dumanında yer alan tiyosiyanat iyodun tiroid bezi tarafından tutulmasını azaltır, sigara tiroid bezini ve nodülleri büyütür. Kafein hipofiz bezinden ACTH hormonunun salgılanmasına ve kortizol seviyesinin yükselmesine yol açar. Kortizol tiroid sağlığını bozan bir hormondur. Yine basit karbonhidratlar fazla miktarda insülin salgılanmasına neden olur. İnsülin de kortizol gibi tiroid sağlığını olumsuz etkilemektedir. Hipertiroidide metabolizma çok hızlı olduğu için önemli miktarlarda vitamin ve mineral kaybı söz konusudur. Bol vitamin ve mineral, yeterli antioksidan ihtiva eden sebze ve meyvelerden zengin bir diyet önemlidir. B vitaminleri; A, C ve E vitaminlerinin gıdalarla yerine konması mümkün olmaz ise vitamin takviyelerinin yapılması uygun olacaktır. Hipertiroidide aynı zamanda omega 3 ihtiyacı da artmıştır. Keten tohumu, ceviz, yeşil yapraklı sebzeler bu açıdan gereklidir. Balıklarda omega 3 ile birlikte bol miktarda iyot bulunduğu için hipertiroidisi olan hastaların fazla balık tüketmesi uygun olmayabilir. Hipertiroidide osteoporoz sık bir bulgudur. Bu nedenle kalsiyum ve magnezyumdan zengin besinlerin alınması ve güneşten yararlanmak uygun olacaktır. Sigara, kafein ve alkol hipertiroidi durumunda tablonun ağırlaşmasına ve nükslere yol açabilir, uzak durulmalıdır. B1, B6 ve C vitaminleri hipertiroidinin kontrol altına alınmasını kolaylaştırırlar. Hipertiroidide kas kaybını önlemek için proteinden zengin gıdaların tüketilmesi özellikle önemlidir. Hipertiroidi yerleştikten sonra iyotlu tuz, iyot içeren öksürük şurupları ve radyokontrast maddelerden uzak durulmalıdır. Hipotiroidisi olanlarda genel olarak kolesterol yüksekliği bulunduğu için kolesterolden zengin hayvansal ürünlerin tüketiminden uzak durulmalıdır. Hipotiroidide kilo fazlalığı nedeniyle kalori kısıtlaması yapılmalıdır. Hipotiroidik hastalarda A ve E vitamini yüksektir, bu vitaminlerin alınmasına gerek yoktur. Hipotiroidide kanın pıhtılaşmasını kolaylaştıran homosistein miktarı fazla olduğu için bu aminoasidin oluşumunu engelleyen folik asit, B12, B2 ve B6 vitaminleri kullanmak uygun olur.