C vitamini vücutta önemli antioksidan maddelerden biridir. Suda eridiği için hücre içine girer ve serbest radikalleri bağlayarak DNA’yı korur. Bazı hayvan türleri C vitamini sentezi yapabilirken bazıları C vitamini üretemez. İnsan, glikozdan C vitamini üretecek enzimlere sahip olmadığı için C vitaminini yiyeceklerle almak zorundadır. Kollajen sentezi için gerekli olan bir vitamindir. Kollajen, hücreler arası çimento işlevi yapan çok önemli bir proteindir ve özellikle diş sağlığı, dişeti, damar için gerekli olan bir proteindir. Kollajen damar esnekliğini sağlar, damarlardan nitrik oksit salınımını arttırarak damarların genişlemesine katkıda bulunur. C vitamini ayrıca demir emiliminde de yardımcı roldedir. Çoklu doymamış yağ asitlerinin oksitlenmesini önleyerek kalp damar hastalıkları riskini azaltır. C vitamininin kollajen üretimi yanı sıra büyüme, doku onarımı, yara iyileşmesi, antikor üretimi, böbrek üstü bezlerden kortizol salınımı gibi yardımcı işlevleri de vardır.
Eksikliği
Eksikliğinde skorbüt hastalığı ortaya çıkar. Skorbütte klinik bulgular yapısal protein olan kollajenin eksikliğine bağlıdır. Skorbüt geçmiş yüzyıllarda uzun deniz yolculuğu yapan kimselerde görülürdü. Günümüzde ise yoksul kalmış ve yoksun kalmış kimselerde, kronik alkoliklerde, bakılmayan akıl hastalarında görülür. Skorbütte ağrılı, kabarık, kanayan dişeti hastalığı ortaya çıkar. Dişler düşer ve seyrekleşir. Eklemlerde ağrı ve kanamalar oluşur. Kemik kırıklarına eğilim artar ve yara iyileşmesi imkânsız hale gelir. Kıl köklerinde kanamalar ortaya çıkar.
Sigara içenlerde, doğum kontrol hapı kullananlarda, stresli olanlarda ve yaşlılarda C vitamini ihtiyacı fazladır. Sigara C vitaminini parçalar ve serbest radikallerle oksidatif stresi arttırır. Aspirin C vitamininin idrarla atılımını hızlandırarak ihtiyacı arttırır.
Günlük Doz
Günlük 30 mg C vitamini skorbütü önler. Önerilen günlük alım 60 mg’dır. Erişkinde tedavide 100-200 mg yeterlidir. Günde iki kez alınmalıdır. Daha fazla yarar sağlamak için gereken doz 1000 mg’dır. Isıya dayanıksızdır, pişirmede kaybolur. Bu nedenle her gün taze doğal sebze ve meyve yenilmesi zorunludur.
Gereksinim ve Kaynaklar
Taze sebze ve meyveler en zengin kaynaklardır. Süt, et ve yumurtada C vitamini bulunmaz. Portakal, greyfurt, mandalina, biber, domates, brokoli, patates iyi C vitamini depolarıdır. Turunçgiller milyonlarca kişinin ölmesine neden olan skorbüt hastalığını önlemiştir. Uzun süreli ve yeterli C vitamini tüketimi yaşlanmayı geciktirir, yaşlanma ile bağlantılı katarakt gibi hastalıkları önleyebilir.
Ne İşe Yarar
Yiyeceklerden alınan fazla miktarda C vitamininin yaşla ilgili hastalıkları, soğuk algınlığı gibi infeksiyonları ve kanseri önlediği düşünülmektedir. Kan basıncını düşürür, bağışıklığı aktive eder, kanser riskini azaltır ve katarakt gelişimini zorlaştırır. Yetersiz C vitamini alımı ile bağışıklık sistemi zora girer, grip gibi viral hastalıklar sıklığı artış gösterir. Soğuk algınlığı ve gribal infeksiyonları başlangıcında ilave C vitamini tedavisinde olumlu etkileri vardır.
C vitamini veya C vitamininden zengin gıdaların yemek borusu, ağız boşluğu, mide, pankreas, rahim ağzı, kolon ve meme kanserlerinde önleyici etkisi olduğuna dair kanıtlar elde edilmiştir. Bazı kemoterapi ve radyoterapi gören hastalarda yüksek doz C vitamininin tedavinin etkinliğini arttırdığı, yan etkilerini azalttığı, tümoral dokuların küçülmesine neden olduğu ve metastazları engellediği gösterilmiştir. C ve E vitamini birlikte çalışır. E vitamini ile birlikte alınmalıdır, günde en az 2 kez kullanılmalıdır.
Farmakolojik Kullanım
Suda eriyen vitaminlerden B ve C vitaminleri vücuttan hızlı atıldığı için yeterli dozda ve günde en az iki kez kullanılmaları gereklidir. Önerilen dozların da üzerinde tüketmek yaşlanma sürecini yavaşlatır. Bu iki vitamin kalp damar sağlığını olumlu yönde etkiler. B vitaminleri kanda homosistein düzeyini düşürür. Homosistein tıpkı kolesterol yüksekliği gibi kalp krizi ve felç için risk faktörüdür, ayrıca iktidarsızlık ve demans ile ilişkilidir. Antioksidan olması nedeniyle yüksek dozlarda (10 gr/gün) kullanımında kanser, kalp damar hastalıkları ve infeksiyon hastalıklarını önleyebileceği düşünülmektedir. Bu konuda yeterli kanıtlar mevcut değildir.
Fazlalığı
Günde 1000 mg’dan fazla alındığında idrarla atılım artar ve böbrek taşı riski artabilir. Fazlalığında ishal, karın ağrısı, idrarda yanma gibi şikayetler ortaya çıkabilir. Yüksek doz C vitamini laboratuvar sonuçlarını bozar.