Bit, pire, sinek, kene gibi etkenler pek çok hastalığın insanlara bulaşmasına aracılık ederler, vektör olarak adlandırılırlar. Bu tür vektörlerle geçen en önemli hastalıklar sıtma (sivrisinek), Lyme hastalığı (kene), Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (kene) ve şark çıbanı (tatarcık sineği) hastalıklarıdır.
Keneler başka bir canlıya tutunarak kan emmek zorunda olan vektörlerdir. Dünyada bulunan 900 kadar kene türünün pek çoğunun ülkemizde de bulunduğu bilinmektedir. Keneler en sıklıkla bilinen KKKA ve Lyme hastalığı yanı sıra pek çok virüs ve bakteri hastalıklarını insana bulaştırabilirler. Bazen aynı anda iki veya daha fazla hastalığa neden olabilirler. Akdeniz benekli ateşi, Tularemi, Brusella, Tifo kenelerle geçebilen diğer hastalıklardan bazılarıdır. Yaz aylarının gelmesi ile birlikte kene ile ilgili hastalıklarda artışlar beklenmektedir. Konu ile ilgili olarak Prof. Dr. Osman ERK’in görüşlerinin aldık.
SORU 1: Kırım Kongo Kanamalı Ateşi nasıl bir hastalıktır? Ülkemizde nerelerde sıktır? Öldürücü müdür?
Hastalık ilk kez 1944 yılında Kırım’da, 1956 yılında Kongo’da tanımlanmış ve etkenin aynı olduğu saptanarak Kırım Kongo Kanamalı Ateşi tanısı literatüre geçmiştir. Türkiye’de ilk vaka 2002 yılında Tokat’ta tespit edilmiştir. Hastalık Karadeniz’in güneyinde, İç Anadolu bölgesinin kuzeyinde Yozgat, Sivas, Gümüşhane, Amasya, Çorum ve Bayburt gibi illerde sık olarak ortaya çıkmaktadır. Hastalık bu bölgelerden İstanbul, İzmir, Giresun, Ordu, Artvin gibi illere yayılmıştır. İlk tespit edildiği zamandan günümüze kadar 9620 tanı konmuş, bu hastalardan 420’si ise kaybedilmiştir. Yani ölüm oranı Türkiye’de %5 civarındadır. Hastalık en sık Nisan-Ekim ayları arasında görülmektedir.
SORU 2: Her kene ısırığında hastalık oluşur mu?
Her kene ısırığından sonra hastalık ortaya çıkmaz, ancak bazı kene türleri hastalığı bulaştırabilirler. Kene ne kadar uzun süre vücutta kalır ve kan emerse hastalık riski o kadar artar. Genellikle kene ısırmasından 16-24 saat sonra risk artmaktadır. Kene tarafından ısırılan kişi çoğunlukla bunu fark edememektedir. Kene mümkün olan en kısa zamanda vücuttan uzaklaştırılmalıdır.
SORU 3: Kırım Kongo Kanamalı Ateşi hangi belirti ve bulgularla ortaya çıkar?
Hastalık bütün organları etkileyen bir virüs hastalığıdır. Hastalığın başlama süresi kene ısırmasından sonrası 3-7 gündür. Yüksek ateş, üşüme, titreme, yaygın kas ağrıları, baş ağrısı, bulantı, kusma, ishal, cilt döküntüleri gibi birçok hastalıkta görülebilen belirti ve bulgular bu hastalıkta da sıktır. Hastalık etkeni olan virüs bütün kan damarlarında yaygın olarak kan pıhtılaşmasına neden olur. Bu nedenle ortaya çıkan ciltte kanamalara bağlı morluklar; diş eti, burun, mide, barsak, genital kanamalar; akciğer ve beyin kanaması en önemli belirtilerdir. Hastalıkta şuur kaybı, dalak ve karaciğer büyümesi, sarılık, böbrek yetersizliği gibi bulgularla ortaya çıkabilmektedir.
SORU 4: Kimler risk altındadır?
Hastalık o bölgelerde yaşayan çiftçilerde, çobanlarda, kasaplarda, mezbaha çalışanlarında ve kamp yapanlarda sıktır. Hastalanan insan ve hayvanların kanı ve diğer salgıları ile temas eden sağlık çalışanları ve veterinerlerde de hastalık sıktır. Kanında virüs taşıyan hayvan ve insanların kan ve diğer vücut salgıları ile temas risklidir.
SORU 5: Hangi alanlar hastalık için risk bölgeleridir?
Hayvan barınakları, çalılıklar, uzun otlaklar, çimenler, piknik alanları, ormanlık bölgeler, su kenarları riskli bölgelerdir. Bu tür bölgelerde çıplak ayakla dolaşılmamalı, çimlere yatılmamalıdır.
SORU 6: Hastalık için hangi önlemler alınmalıdır?
Küresel ısınma; kuş gribi tehlikesi ile tavuk, keklik ve sülünlerin itlafı kene sayısının artmasına neden olmuştur. Hastalığın aşısı ve tedavisi yoktur. Spesifik bir tedavisi olmadığı için koruyucu önlemler son derece önemlidir. Tarım ve hayvancılıkla uğraşanlar eldiven, eşarp, şapka kullanmalıdır. Kene riski olan bölgelerde vücudu tamamen örtecek giysiler giyilmeli, kenelerin vücuda girebilecekleri açıklıklar kapatılmalıdır. Pantolon paçalarının çorap içine sokulması, tişörtün pantolonun içine sokulması, çizme giyilmesi koruyucudur. Gereken durumlarda giysilere ve vücudun açık bölgelerine kene kovucu kremler sürülmelidir. Riskli bölgelerden sonra mutlaka kene kontrolü yapılmalıdır.
SORU 7: Kene ısırığı fark edilirse neler yapılmalıdır?
Kenenin en kısa sürede vücuttan uzaklaştırılması hayatidir. Kenenin üzerine sigara basmak; alkol, kolonya, ispirto, yağ dökmek; keneyi patlatmak son derece sakıncalıdır. Böyle bir durumda kene kendini korumak amacıyla kusar, salgıları ortaya çıkar ve bulaşma olasılığı artar. Kene bir pens veya cımbız yardımı ile tıpkı bir çiviyi çıkarır gibi sağ-sola oynatılarak çıkarılmalı, kenenin çıkarıldığı bölge tentür diyot ile dezenfekte edilmelidir.
SORU 8: Lyme hastalığı nasıl bir hastalıktır?
Lyme hastalığı kenelerle bulaşan, Amerika’daki en yaygın hastalıktır. Amerika’da 20 milyon hasta olduğu bildirilmektedir. Hastalık Borrelia Burgdorferi adı verilen bir bakteri ile ortaya çıkmaktadır. Bu bakteri, sifiliz bakterisine çok benzeyen bir türdür. Lyme hastalığının bütün dünyayı etkileyen, birçok kronik hastalığı taklit edebilen gizli bir salgın hastalık olduğu söylenmektedir. Hastalık önce cildi daha sonra beyni, sinirleri, kalbi, kas ve eklemleri etkileyerek pek çok hastalığı taklit edebilmektedir. Romatoid artrit, demans, kronik yorgunluk, huzursuz bacak sendromu, otizm, kalp yetersizliği bu hastalıklardan bazılarıdır. Türkiye’deki kenelerinde bu bakteriyi taşıdıkları gösterilmiştir.