B12 vitamini insan vücudu tarafından sentez edilemez ve mutlaka dışarıdan besinlerle alınmak zorundadır. B12 vitamini bitkisel besinlerde değil sadece hayvansal ürünlerde bol miktarda mevcuttur. Hayvansal ürünlerde olup, bitkisel ürünlerde olmayan neredeyse tek besin unsuru B12 vitaminidir. B12 vitamini hayvanların bağırsağında bulunan bakteriler tarafında üretilmektedir. İnsan kalın bağırsağındaki bakteriler de B12 vitamini üretebilirler, fakat emilim yeri ince bağırsaklar olduğu için üretilen bu B12 vitamininden vücudun faydalanması mümkün değildir. Günlük B12 gereksinimi 1-2.5 mikrogramdır ve emilim yeri ince bağırsakların son bölümü olan ileum’dur. B12 vitamininin vücuda yeterli miktarlarda alınması için mide sağlığının normal olması gerekmektedir. B12 vitamininin yeterli miktarlarda emilmesi için hayvansal ürünlerde bol miktarda B12 vitamini bulunması ve midede intrensek faktör (İF) denen bir glikoproteinin var olması gerekir. Maalesef organik olarak yetiştirilmeyen hayvanlarda B12 vitamini düzeyi giderek azalmaktadır. Midede İF eksikliğine yol açan kanser ve ülser gibi mide hastalıkları, proton pompa inhibitörleri denilen ve çok sık kullanılan ülser ilaçlan B12 vitaminin emilimini engelleyerek B12 vitamini eksikliğine yol açmaktadır. Yine şeker hastalığı tedavisinde ve insülin direnci olan obezlerde sık kullanılan metformin gibi ilaçlar da kontrolsüz kullanıldıklarında B12 vitamini eksikliğine yol açmaktadırlar. B12 vitamini vücutta başlıca karaciğerde depolanmaktadır. Bu depolar 4 mg kadar olduğu için B12 vitamini eksikliği birden bire değil yavaş bir süreç içerisinde 2-4 yıl sonra ortaya çıkmaktadır. B12 vitamini beyin ve sinir sisteminin normal gelişimi için çok önemli bir bileşiktir. Ayrıca kan yapımı için de mutlaka B12 vitaminine ihtiyaç vardır. B12 vitamini folik asit ile birlikte kan hücrelerinde DNA yapımını sağlamaktadır. B12 vitamini sinir sisteminde hücreler arasında bilgi iletişimini sağlayan “asetilkolin” adı verilen nörotransmitterin üretimini sağlamakta, sinirlerin etrafını çevreleyen kılıfların duyarlılığını artırmaktadır. Hücreler arası iletişim sağlanamadığında unutkanlık, demans, konsantrasyon bozukluğu, öğrenme güçlüğü ortaya çıkmaktadır. Sinir kılıflarının bozulması durumunda ise el ve ayaklarda uyuşukluk, karıncalanma ve huzursuzluk beklenen bozukluklardır.
Sık Kullanılan Ülser ve Seker İlaçlarına Dikkat
Yaşlanma süreciyle birlikte B12 vitamini emilimi azalmaktadır. Bütün organlarda olduğu gibi mide yapı ve fonksiyonları da bozulduğu için B11 vitamini emilimi güçleşmektedir. Ayrıca gelişigüzel kullanılan antiülser ilaçları ve metformin gibi ilaçlar B12 emilimini bozmaktadır. İlerleyen yaşla birlikte emilim güçleştiği gibi, emilen B12 vitamini ve folik asidin kan beyin bariyerini aşarak beyin dokusuna ulaşması da zorlaşmaktadır. Demans ve Alzheimer hastalığı olan kişilerde B12 ve folik asit düzeylerinin azaldığı ve kanda homosistein miktarında artış olduğu gösterilmiştir. B12, folik asit ve B6 vitaminleri vücutta ortaya çıkan homosisteinin yararlı bir aminoasit olan metiyonine dönüşmesini sağlarlar. Bu vitaminlerin eksikliğinde kanda fazla miktarda homosistein birikir. Homosisteinin damar sağlığı için zararlı olduğu, kalp krizi riskini artırdığı, beyin ve sinir sağlığına olumsuz etkisi olduğu bilinmektedir. Ayrıca bu vitaminlerin eksikliğinde algılama, idrak, konsantrasyon, öğrenme gibi nörolojik ve psikolojik fonksiyonları olumsuz etkilediği çeşitli çalışmalarda gösterilmiştir.
B12 Vitamini Eksikliği Nedenleri Nelerdir?
Besinsel eksiklik ve dengesizlik: Hiç hayvansal ürün tüketmeyen yeganlarda (katı vejetaryen) eksiklik sıktır. Vejetaryen beslenenler süt, yoğurt, yumurta tükettikleri için onlarda B12 vitamin eksikliği görülmez. Bunun dışında genel olarak günümüz beslenme tarzı B12 vitamininden eksik besinlerden oluşmaktadır. Bisküvi, kraker, gofret, cips, şeker, unlu gıdalar, tahıllar, kuru baklagiller B12 içermemektedir. Hayvansal ürünlerdeki B12 miktarı gıda ve hayvancılık sektöründeki sağlıksız gelişmeler nedeniyle giderek azalmaktadır.
Mide hastalıkları: Mide kanseri, gastrit gibi hastalıklar, midenin ameliyatla çıkarılması. İnce bağırsak hastalıkları
İlaçlar: Antiülser ilaçlar, metformin, kolşisin
Modern Tarım Uygulamaları B12 Vitamin Eksikliğine Yol Açtı
Tarım ilaçlarının aşırı kullanılması, toprakların yoğun olarak yapay gübrelere maruz bırakılması, toprakların dinlendirilmemesi gibi modern tarım uygulamaları topraklarda yaşayan ve B12 vitamini sentez eden birçok bakteri türünün ortadan kalkmasına veya azalmasına yol açmıştır. Eski zamanlarda bitkisel ürünlerden mantarlarda ve deniz yosunlarında B12 vitamini var iken, günümüzde bu bitkiler B12 vitamini içermemektedirler. Modern tarım uygulamaları dışında süpermarketlerde satılmakta olan doğallığı bozulmuş, içine pek çok katkı maddesi eklenmiş, ambalajlı gıdalarda birçok vitamin ve mineralin yanı sıra B12 vitamini son derece azdır. Gıdaların işlenmesi, saklanması, kesilmesi, pişirilmesi vitamin, mineral, antioksidan ve fitobesin miktarını oldukça azaltmaktadır. Doğal, işlenmemiş ve bütün bitkisel besinler en değerli vitamin kaynaklandır.
B12 Vitamini Hangi Belirti ve Bulgulara Yol Açar?
B12 vitamini eksikliği belirti ve bulguları 3 grupta toplanabilir.
- Anemi
- Glossit (dil yangısı)
- Beyin ve sinirlerde kronik harabiyet
Genel olarak B12 vitamini eksikliği bu belirti ve bulgularla birliktedir, başlangıç sinsidir.
- Yorgunluk
- Unutkanlık
- Hafıza güçlüğü
- Konsantrasyon bozukluğu
- Entellektüel kapasitede azalma
- Bitkinlik
- Uykusuzluk
- Baş dönmesi
- Denge bozukluğu
- El ve ayaklarda uyuşma ve karıncalanma
- Dilde ağrı, şişlik
- İştahsızlık
- Demans, Alzheimer
- Koroner kalp hastalığı belirtileri (göğüs ağrısı, nefes darlığı)
- İnsülin direnci, obezite
- Algılama bozukluğu
- Limon sarısına çalan solukluk
B12 Vitamin Eksikliği Tedavisi Nasıl Yapılır?
Tam kanda basit olarak B12 vitamini düzeyinin ölçülmesi ile konur. B12 vitamini olmadan sağlıklı bir yaşam mümkün değildir. Vücut, B12 vitaminini gıdalarla almakta ve başta karaciğer olmak üzere organlarda depolamaktadır. Hiç alım olmadığı taktirde depolardaki bu B12 vitamini vücudu 2-4 yıl idare edebilir, daha sonra B12 vitamini eksikliği ortaya çıkacaktır. B12 vitamini hap olarak veya enjeksiyon (kas içi) şeklinde alınabilmektedir. Mide problemleri olanlarda bazen B12 vitamini eksikliği, demir eksikliğiyle birlikte olabilmektedir. B12 vitamini ile birlikte demir tedavisi bu tür vakalarda gereklidir. Enjeksiyon şeklinde tedaviye hastalar dramatik yanıt verirler fakat kendilerini hemen çok iyi hissederler. B12 vitamini aynı zamanda metabolizmayı hızlandırır ve karbonhidrat yakımını uyarır.
B12 Vitamini İlaçlarını Gereksiz Yere Kullanılıyor
B12 vitamini ilaçları gereksiz yere kullanılan, kullanımı suiistimal edilen ilaçlardandır. Bu ilaçlar B12 vitamini düzeyleri normal kişilere bile önerilmemektedir. “Beyni güçlendiriyor”, “bunamaya iyi geliyor”, “felçleri önlüyor” denilerek gereksiz yere kullanılan B12 ilaçlarından sakınmak gerekir. Bu durum gereksiz ve sakıncalıdır.
Yaşlılarda Anemi
Yaş ilerledikçe anemi daha sık olarak ortaya çıkar ve anemi yaşlılarda önemli bir sağlık problemidir. ABD’de yapılan çalışmalarda anemi sıklığı 65 yaş üzerinde erkeklerde yüzde 11, kadınlarda ise yüzde 10 olarak tespit edilmiştir. Yaşlılarda aneminin en sık sebebi başta demir eksikliği ve B12 vitamini olmak üzere beslenme bozukluğudur. İkinci sıradaki anemi nedeni ise kronik hastalıklar anemisidir. Yaşlılarda aneminin önemli bir bölümünün ise nedeni saptanamamaktadır. Yaşlılarda kronik böbrek yetersizliği ve buna bağlı anemi sıktır. Yaşlılarda aneminin ortaya çıkardığı pek çok kötü sonuç vardır. Anemik yaşlılar daha erken ölürler, daha sık kalp ve damar hastalıklarına yakalanırlar, daha sık osteoporoz, düşme ve kırık riskine maruzdurlar. Anemi yaşlılarda yaşam kalitesini bozmaktadır. Aneminin normale dönmesi ise yaşam kalitesini anlamlı şekilde artırır. Yaşlılarda anemi fiziksel performansta azalmaya ve düşkünlüğe sebep olmaktadır. Yaşlılarda aneminin nedeninin dikkatli bir şekilde araştırması ve mümkünse tedavi edilmesi son derece önemlidir.
Folik Asit Eksikliği
Folik asit, B12 vitamini ile birlikte DNA sentezinde rol alarak kan yapımını uyaran hematinik faktörlerden biridir. Folik asit ayrıca kanda bulunan homosisteinin metiyonine dönüşümünü hızlandırarak, homosistein düzeyini azaltır. Yüksek homosistein düzeyleri demans, Parkinson hastalığı, kalp ve damar hastalığı riskini artırmaktadır. Bu anlamda folik asit koruyucu etkiye sahiptir. Sebzeler folik asit bakımından zengindir. Özellikle ıspanak, roka, marul, pazı, semizotu gibi yeşil yapraklı sebzeler folik asit bakımından mükemmel besinlerdir. Ayrıca et, balık, yumurta, süt ürünleri, tam tahıllar, kuruyemişler ve bakliyat da folik asit içeren besinlerdir. Fakat başta pişirme olmak üzere besinler üzerinde yapılan işlemler folik asit miktarını oldukça azaltır. Günlük folik asit ihtiyacı 50-100 mikrogramdır. Dışardan hiç folat alınmadığı taktirde bile bu depolar 4-6 ay folik asit ihtiyacını karşılar. Folik asit gereksiniminin arttığı durumlarda, besinsel yetersizlik ortaya çıkarsa folik asit eksikliği gelişecektir. Doğurganlık çağındaki kadınların ve evliliğe hazırlanan genç kızların folik aside gereksinimi fazla olmalıdır.
Folik Asit Eksikliğinde Hangi Belirtiler Ortaya Çıkar? Tanı Nasıl Konur?
Folik asit eksikliğinde anemi ve dil yangısı (glossit) ortaya çıkar. B12 vitamini eksikliğinde ortaya çıkan nörolojik belirtiler, folik asit eksikliğinde görülmez. Ayrıca B12 vitamini eksikliği olanlara asla folik asit verilmez. Bu durum nörolojik belirtilerin şiddetlenmesine neden olur. Tanı basit olarak folik asidin ölçülmesiyle konur. Ağızdan folik asit ilaçları ile tedavi yapılabilir.
Folik Asit Eksikliği Nedenleri?
- Besinse/ eksiklik: Az gelişmiş ülkelerde besinsel eksiklik sıktır.
- İnce bağırsak hastalıkları
- Gebelik: Gebeliğin özellikle son 3 ayında folik asit gereksinimi artar. Annenin aldığı folik asidin büyük bir kısmı çocuğa gider.
- Aşırı gereksinim: Bazı kan hastalıkları
- Folik asidi baskılayan ilaçlar: Bazı epilepsi ilaçları, kanser ilaçları ve antibiyotikler folik asidin aktif hale dönmesini engeller.
- Alkol